مقایسه من‌کارت با کارت‌های هوشمند حمل‌ونقل در کشورهای توسعه‌یافته: گامی به سوی تحول دیجیتال در ایران

با پیشرفت فناوری و نیاز روزافزون به حمل‌ونقل شهری سریع، ارزان و کارآمد، بسیاری از شهرهای دنیا به استفاده از کارت‌های هوشمند حمل‌ونقل عمومی روی آورده‌اند. این کارت‌ها به شهروندان امکان می‌دهند با یک ابزار ساده، دسترسی آسان‌تری به اتوبوس، مترو، قطار شهری و حتی خدمات غیرحمل‌ونقلی داشته باشند. در ایران نیز سیستم‌هایی مانند من کارت(در مشهد) توسعه یافته‌اند که با هدف ساده‌سازی فرآیند پرداخت و مدیریت خدمات شهری فعالیت می‌کنند.

در این مقاله قصد داریم این سیستم را با نمونه‌های موفق جهانی از جمله Oyster در لندن، Suica در ژاپن و Octopus در هنگ‌کنگ مقایسه کنیم. هدف، بررسی نقاط قوت و ضعف سیستم در مقابل رقبای جهانی و ارائه پیشنهاداتی برای ارتقاء آن در مسیر شهر هوشمند است.

من کارت چیست و چگونه کار می‌کند؟

منکارت یک کارت هوشمند شهری است که در مشهد معرفی شد. این کارت برای پرداخت کرایه اتوبوس و قطار شهری و برخی خدمات شهری دیگر به کار می‌رود. با استفاده از فناوری RFID و NFC امکان پرداخت بدون تماس را فراهم می‌کند.

🎫 ویژگی‌های اصلی

1. پرداخت سریع در اتوبوس و مترو

یکی از مهم‌ترین اهداف طراحی این سیستم، تسهیل و تسریع پرداخت کرایه در سیستم حمل‌ونقل عمومی(اتوبوس‌های BRT، اتوبوس‌های شهری و قطار شهری (مترو)) است. استفاده از این سیستم باعث حذف نیاز به پرداخت نقدی یا خرید بلیط کاغذی شده و فرآیند سوار شدن را برای مسافران ساده‌تر و سریع‌تر کرده است.

نحوه عملکرد:

هنگام ورود به اتوبوس یا ایستگاه مترو، مسافر کارت خود را روی دستگاه کارت‌خوان قرار می‌دهد. این دستگاه‌ها با استفاده از فناوری RFID یا NFC به‌صورت بی‌سیم اطلاعات کارت را می‌خوانند و مبلغ کرایه را در کسری از ثانیه از اعتبار کسر می‌کنند.
فرآیند این پرداخت معمولاً کمتر از دو ثانیه طول می‌کشد و برخلاف پرداخت نقدی، نیاز به تعامل راننده یا اپراتور ندارد.

مزایا:

• کاهش زمان توقف اتوبوس‌ها در ایستگاه‌ها
• کاهش صف‌های مترو در ورودی گیت‌ها
• حذف خطر انتقال بیماری‌ها از طریق پول نقد
• بهبود تجربه کاربری برای مسافران
• کاهش خطای انسانی در دریافت کرایه

2. قابلیت شارژ حضوری یا از طریق اپلیکیشن‌های مرتبط

برای استفاده از این سیستم، مسافران باید ابتدا اعتبار کارت را شارژ کنند. این شارژ به دو روش اصلی امکان‌پذیر است:

🔹 الف) شارژ حضوری

کاربران می‌توانند با مراجعه به ایستگاه‌های مترو، پایانه‌های اتوبوس، دکه‌های خدمات شهری یا برخی فروشگاه‌ها، کارت خود را به‌صورت حضوری شارژ کنند. این مراکز مجهز به دستگاه‌هایی هستند که با اتصال به سیستم مرکزی، امکان افزایش اعتبار را از طریق پرداخت نقدی یا کارت بانکی فراهم می‌کنند.

🔹 ب) شارژ از طریق اپلیکیشن‌های موبایل

با گسترش زیرساخت‌های دیجیتال در ایران، امکان شارژ کارت از طریق اپلیکیشن‌های موبایلی نیز فراهم شده است. برخی از این اپ‌ها عبارت‌اند از:

• اپلیکیشن رسمی
• اپلیکیشن‌های پرداخت مانند آپ، تاپ، سکه، شهرپی و…

روند شارژ دیجیتال معمولاً به این صورت است:

• ورود به اپلیکیشن و انتخاب بخش “شارژ منکارت”
• وارد کردن شماره (یا اسکن کد QR در صورت پشتیبانی)
• انتخاب مبلغ دلخواه برای شارژ
• پرداخت آنلاین از طریق درگاه بانکی

برای برخی کارت‌ها، نیاز به “تثبیت شارژ” با نزدیک کردن کارت به دستگاه کارت‌خوان وجود دارد

مزایا:

• افزایش دسترسی و راحتی برای کاربران
• صرفه‌جویی در زمان با حذف مراجعه حضوری
• امکان مدیریت موجودی کارت و مشاهده تاریخچه شارژ
• به‌روزرسانی سریع و امن اطلاعات حساب کاربری

ترکیب پرداخت سریع در ناوگان حمل‌ونقل عمومی و قابلیت شارژ چندگانه (حضوری و آنلاین)، این سیستم را به یکی از ابزارهای کلیدی در بهبود بهره‌وری و رضایت مسافران در سیستم حمل‌ونقل شهری ایران تبدیل کرده است. با این حال، برای رسیدن به سطح بین‌المللی، ارتقاء قابلیت‌های موبایلی و یکپارچه‌سازی خدمات جانبی ضروری خواهد بود.

کارت Oyster در لندن

Oyster یکی از اولین کارت‌های هوشمند شهری در اروپا بود که توسط سازمان حمل‌ونقل لندن (TfL) در سال ۲۰۰۳ معرفی شد. این کارت برای سفر در تمام خطوط مترو، اتوبوس، تراموا و قطارهای محلی لندن کاربرد دارد. Oyster هم کارت فیزیکی دارد و هم در قالب اپلیکیشن موبایل قابل استفاده است.

ویژگی‌های مهم Oyster:

تعیین سقف هزینه روزانه: پس از رسیدن به یک مقدار مشخص در روز، سفرهای بعدی رایگان می‌شود.

• قابلیت شارژ آنلاین و خودکار از طریق حساب بانکی
• پشتیبانی از تکنولوژی NFC برای استفاده با موبایل
• گستره‌ی وسیع خدمات با یک کارت برای کل منطقه لندن

کارت Suica در ژاپن

Suica یکی از پیشرفته‌ترین کارت‌های هوشمند در جهان است که توسط شرکت راه‌آهن شرق ژاپن (JR East) ارائه شده است. این کارت نه تنها برای حمل‌ونقل شهری بلکه برای خرید در فروشگاه‌ها، دستگاه‌های فروش خودکار، رستوران‌ها و حتی هتل‌ها کاربرد دارد.

ویژگی‌های شاخص Suica:

• اتصال مستقیم به گوشی‌های هوشمند (به‌ویژه آیفون و گوشی‌های اندرویدی با NFC)
• خدمات پرداخت در خرده‌فروشی‌ها و خدمات شهری
• امکان شارژ از طریق کارت اعتباری، اپلیکیشن و دستگاه‌های خودکار
• استفاده در شهرهای مختلف ژاپن با یک کارت مشترک

کارت Octopus در هنگ‌کنگ

Octopus فراتر از یک کارت حمل‌ونقل ساده است. این کارت یکی از نمونه‌های موفق کیف پول دیجیتال شهری محسوب می‌شود. شهروندان هنگ‌کنگ از Octopus برای پرداخت در وسایل حمل‌ونقل، فروشگاه‌ها، مدارس، کلینیک‌ها و حتی کتابخانه‌ها استفاده می‌کنند.

ویژگی‌های کلیدی Octopus:

• اتصال کامل به اپلیکیشن موبایل برای پیگیری تراکنش‌ها و شارژ
• امکان استفاده در بیش از ۲۰۰ هزار مکان در هنگ‌کنگ
• امنیت بالا و رمزنگاری تراکنش‌ها
• یکپارچگی با سیستم‌های آموزشی و بهداشتی شهر